سرگردانی زائران در بحبوحه رفت و برگشت
آن‌ها را گاه‌وبیگاه در گوشه‌وکنار این شهر دیده‌ایم؛ زائرانی را که به‌صورت گروهی با چمدان‌هایی بزرگ‌وکوچک در خیابان‌های اطرف حرم‌مطهر اتراق می‌کنند.
گاهی این اتراق نیم‌ساعت بیشتر زمان نمی‌برد، اما مواقعی هم هست که دوسه‌ساعت طول می‌کشد. زائرانی که یا بدو ورودشان به مشهد است و تا مردها مکانی برای اسکان موقت پیدا کنند، مجبورند گوشه‌ای از خیابان معطل بمانند یا زمان خروجشان از مشهد رسیده است که مجبور به تحویل محل اقامتشان شده‌اند و تا زمان رسیدن رزرو بلیت برگشت، جز ماندن در خیابان راه چاره‌ای ندارند.
ماجرای پرداختن به اتراق زائران در خیابان از وقتی جدی شد که کاروانی از جنوب کشور صبح یکی از همین روزهای سرد زمستان محل اقامتشان را تحویل داده بودند و برای ساعتی گرم‌شدن و رفع حاجت به دفتر شهرآرامحله منطقه ثامن مراجعه کردند؛ زائرانی که بین آن‌ها از کودک چهارساله تا پیرزن هفتادساله بود و مجبور بودند تا آمدن اتوبوس کاروان در خیابان منتظر بمانند.
درحقیقت این مشکل مختص این گروه زائران نیست، بلکه در خیابان‌های منتهی به حرم‌مطهر حتی در همین روزهای سرد سال زیاد دیده می‌شود؛ معضلی که با گرم‌شدن هوا بیشتر هم به چشم می‌آید.
این هفته با نزدیک‌شدن به ایام نوروز و پیش‌بینی حضور میلیونی زائران در مشهد، در سومین شماره از مجموعه‌گزارش‌های «مشکلات زائران» با رفتن بین مردم به بررسی این مشکل و راهحلهای پیشنهادی آن‌ها پرداختیم تا شاید رسانه‌ای‌شدن آن قدمی برای حل این مشکل باشد که برطرف‌شدن اساسی‌اش نیاز به فرهنگ‌سازی در حوزه سفر زیارتی و مدیریت سفر از مبدأ دارد.
روایت اول؛ خیابان شهیدکاشانی
ساعت13:30 است. مسیر خیابان شهیدکاشانی(دریادل) به‌نسبت خلوت است. از چهارراه زرینه به سمت چهارراه مقدم خودروها در حرکت هستند. نرسیده به خیابان شهیدکاشانی6 که ورودی خیابان نوغان است، دیگر خبری از خلوتی خیابان نیست. دو اتوبوس بزرگ در حال سوارکردن مسافر هستند.
از رهاشدن غذای باقی‌مانده کنار ساقه درختان و ظرف‌های یک‌بار مصرف در پیاده‌رو مشخص است که مسافران همین‌جا در کف خیابان وعده ظهر را ته‌بندی کرده‌اند. بعد از پیاده‌شدن سراغ سوپرمارکت کنار بوستان خطی می‌روم تا جویای مشکل شوم و از ترافیک بپرسم. نیازی می‌گوید: این خیابان به‌جز روزهای شهادت امام‌رضا(ع) و عاشورا و تاسوعا ترافیکی ندارد. اگر هم چنین وضعی به وجود می‌آید، به‌علت سوارکردن زائران در خیابان کم‌عرض است.
او ادامه‌می‌دهد: هرروز حوالی ظهر درست ورودی خیابان نوغان پر از زائر است که با چمدان پیاده‌رو را اشغال می‌کنند. این‌ها زائرانی هستند که با کاروان به زیارت می‌آیند و چون مجبورند سر ساعت یک تا دو منزل شخصی یا مسافرخانه را تحویل بدهند، بقیه زمان را تا آمدن اتوبوس کاروان در گوشه خیابان سر می‌کنند.
روایت دوم؛ شارستان شهیدشوشتری
می‌پرسم «آخر چرا اینجا؟ مگر جایی برای ماندن ندارید؟» با لهجه جنوبی می‌گوید: «اتاق را تحویل داده‌ایم و منتظر ون هستیم. البته چند نفرمان هم رفته‌اند حرم که سلام آخر را بدهند و از آقا خداحافظی کنند.»
فاطمه، دختری که همراه شش نفر دیگر کنار چمدان‌هایی خیلی بزرگ در پیاده‌رو شارستان شهیدشوشتری نشسته است، این را بعد از سلام‌وعلیک و آشنایی مختصرمان می‌گوید.
آن‌طور که او توضیح می‌دهد، ساعت ماندنشان در مسافرخانه تمام شده، اما ساعت حرکت قطار به سمت اهواز نزدیک غروب است. این فاصله زمانی دوساعته را دوست داشتند در حرم امام رضا(ع) سرکنند، اما چون چمدان‌هایشان بزرگ است و بخش امانات حرم‌مطهر آن‌ها را قبول نمی‌کند، او همراه چندنفر دیگر از خانواده مجبور شده‌اند کنار خیابان منتظر شوند و تا برگشتن دیگران از چمدان‌ها مراقبت‌کنند.
روایت سوم؛ زمین‌های خالی بولوار رضوان
یکشنبه است و خورشید خلاف هفته گذشته امروز داغ‌تر است و به همان نسبت هوا گرم‌تر. درست در چند‌قدمی تکیه علی‌اکبری‌ها در بولوار رضوان هیاهوی بازی بچه‌ها می‌آید؛ کودکانی که در میان خودروهای پارک‌شده در زمین خالی حاشیه این بولوار، میان چمدان‌هایی ولو شده روی زمین بازی می‌کنند.
اگر دو پسر نوجوان را درنظر نگیرم، هفت‌هشت نفر دیگرشان دختر و زن هستند که روی زمین دورهم نشسته‌اند. اولین چیزی هم که نظرم را جلب می‌کند، وجود تعداد زیادی چمدان و بار و بندیل است. آن‌ها خلاف زائران جنوب، تازه به مشهد رسیده‌اند و گویا همسرانشان به‌دنبال پیداکردن محل اقامت رفته‌اند.
معصومه می‌گوید: با این همه وسایل نمی‌توانستیم مستقیم به زیارت برویم. از طرف دیگر اگر قراربود همه سوار ون بشویم و دنبال جا برای اقامت باشیم، کرایه زیادی باید می‌دادیم. به همین دلیل ما زن‌ها با وسایل از ایستگاه راه‌آهن به اینجا آمدیم و منتظریم تا محل اقامتمان مشخص شود و جابه‌جا شویم.
روایت چهارم؛ خیابان طبرسی
چند پتوی چادرپیچ‌شده و کلی چمدان و بار که بینشان حتی ظرف آشپزی هم دیده می‌شود، درست کنار تابلو خیابان طبرسی25 روی هم تلنبار شده است. چند پسر هم درحال خوردن کیک، مراقبت از آن‌ها را برعهده دارند.
مقداد می‌گوید که از استان مازندران با اتوبوس آمده‌اند. زن‌ها به زیارت رفته‌اند و پدر و عمویش هم دنبال پیداکردن محل اقامت هستند. به همین دلیل چون جای امنی برای امانت‌گذاشتن وسایلشان نداشتند، او و پسرعمه و برادرش مسئول نگهداری از وسایل هستند.
روایت پنجم؛ مسافرخانه‌ها
به‌دنبال چرایی اتراق زائران با آن‌همه وسایل همراه در معابر اطراف حرم‌مطهر، سری هم به چندمسافر‌خانه این محدوده می‌زنم. ناصر زینعلی، یکی از زوارکش‌ها، وقتش را در اختیارمان می‌گذارد و در توضیح این مشکل می‌گوید: تعدادی از زائران از قبل برنامه‌ریزی مناسبی برای سفر خود ندارند و تهیه محل اقامت را به حضور در مشهد موکول می‌کنند.
این افراد که بیشتر هم با وسایل عمومی به زیارت می‌آیند، وقتی به مشهد می‌رسند، مجبورند زن و بچه را با چمدان کنار خیابان منتظر بگذارند که جای مناسب برای اقامت پیدا کنند. از طرف دیگر، برخی مسافرخانه‌ها بعد از ترخیص از پذیرش مسافرها و بارهایشان در لابی خودداری می‌کنند.
البته بیشتر مسافرخانه‌های اطراف حرم مطهر هم چون بزرگ نیستند، چنین فضایی ندارند. از طرفی محل مناسبی برای انتظار زائران در اطراف حرم‌مطهر نیست.آن‌طور که او اشاره‌می‌کند، این مشکل نه‌تنها در خیابان‌های اطراف حرم‌مطهر، بلکه در پایانه اتوبوس‌ها و ایستگاه راه‌آهن و حتی فرودگاه هم دیده می‌شود؛ به این صورت که چون زائران با وسایل هستند و محلی برای انتظار آن‌ها وجود ندارد، بیشتر موارد در زمان ترخیص به ایستگاه راه‌آهن یا پایانه اتوبوس‌ها یا فرودگاه می‌روند و آنجا هم اتراق می‌کنند تا زمان سوارشدنشان برسد.
پیشنهاد او بر این است که شهرداری یا آستان‌قدس رضوی ساختمان‌هایی را مانند ایست‌کار در چند خیابان اصلی اطراف حرم مطهر بسازد که فقط محل انتظار زائران باشد.
زائران در مشهد باید رفاه داشته باشند
رفع این معضل نیاز به فرهنگ‌سازی در زمینه سفر زیارتی دارد. باوجود این، می‌توان با راهحلهای موقتی که مردم هم ارائه کرده‌اند، مانند راه‌اندازی سازه‌هایی مثل ایست‌کار برای انتظار زائران این معضل را تا حدود زیادی حل کرد.
با همین مقدمه به سراغ نایب‌رئیس شورای‌اسلامی شهر مشهد رفتیم و مشکل را تلفنی با مهدی ناصحی درمیان گذاشتیم. او با تأکید بر اینکه این موضوع اجرایی است، می‌گوید: معاونت‌های فرهنگی، گردشگری و خدمات‌شهری شهرداری مشهد باید به این مسئله بپردازند. زیرا حل آن از مطالبه‌های ما نیز هست.
او تأکید می‌کند: حل این معضل نیاز به زیرساخت دارد که در حوزه معاونت خدمات‌شهری شهرداری مشهد است و چون رفاه زائران درمیان است و باید زائر در مشهد‌الرضا(ع) رفاه داشته باشد، از طرح‌های پیشنهادی برای حل آن استقبال خواهیم کرد.
شهردار منطقه ثامن نیز با گریزی به آنچه در سامان‌دهی این موضوع درگذشته پیش‌بینی شده‌بود، بیان می‌کند: چندسال پیش فضاهای موقتی ایجاد شد که از وسایل زائران نگهداری می‌کرد، اما پس از مدتی تعطیل شد. بعد از آن هم قرارشد چنین مکان‌هایی در پروژه‌هایی که در تراز زیرسطحی اجرا می‌کنیم، تعریف شود، اما این موضوع هم عملی نشد.
اکنون هم شهرداری منطقه ثامن آمادگی دارد تا اقدامات ارزیابی و مشاوره‌ای را برای میزان سنجش ضرورت راه‌اندازی مکان‌های انتظار انجام دهد.
تفاوت تشک‌ها از نگاه حلاج قدیمی خيابان عبادي 
داستان مشهد قدیم 